“Maar eigenlijk smeek ik haar om begrip voor iets dat ik zelf ook niet begrijp. Iets dat mij plotseling overkomt en even plotseling weer verdwijnt, een donkere schaduw van paniek achterlatend, die langzaam wegebt tot het lichte gevoel van onbehagen dat ik nu bijna de hele dag voel.”
In Nederland lijden ongeveer 235.000 mensen aan een vorm van dementie en dit getal neemt explosief toe door de vergrijzing. Dementie is een progressieve hersenaandoening die bij 1 op de 5 Nederlanders voorkomt. Een kans van 20 procent dus dat je zelf ooit dement wordt, maar bijna onvermijdelijk dat je er in je omgeving mee te maken krijgt. Alzheimer is de meest voorkomende vorm van dementie, vernoemd naar de Duitse neuroloog Aloïs Alzheimer. Hij ontdekte in de vorige eeuw veranderingen aan het hersenweefsel van mensen die aan dementie waren overleden. Alzheimer is een ziekte met verstrekkende gevolgen voor de patiënt en zijn omgeving.
In Nederland lijden ongeveer 235.000 mensen aan een vorm van dementie en dit getal neemt explosief toe door de vergrijzing. Dementie is een progressieve hersenaandoening die bij 1 op de 5 Nederlanders voorkomt. Een kans van 20 procent dus dat je zelf ooit dement wordt, maar bijna onvermijdelijk dat je er in je omgeving mee te maken krijgt. Alzheimer is de meest voorkomende vorm van dementie, vernoemd naar de Duitse neuroloog Aloïs Alzheimer. Hij ontdekte in de vorige eeuw veranderingen aan het hersenweefsel van mensen die aan dementie waren overleden. Alzheimer is een ziekte met verstrekkende gevolgen voor de patiënt en zijn omgeving.
De hoogste tijd dus voor een vernieuwde blik op Alzheimer en het vergroten van de bespreekbaarheid! Zo dacht ook het VUmc Alzheimercentrum (Amsterdam), die een plek bouwde waar patiëntenzorg, wetenschap, onderwijs en opleiding op bijzondere wijze bij elkaar komen. Het VUmc Alzheimercentrum koppelt patiëntenzorg en onderzoek aan elkaar, zodat de nodige vooruitgang kan worden geboekt in de strijd tegen dementie. Ze leggen zich onder andere toe op het onderzoek van fronto temporale dementie, een vorm van dementie die bij jonge patiënten (tussen de 40 en 65 jaar) steeds vaker voorkomt. De aandacht voor de patiënt staat centraal in het VUmc Alzheimercentrum en dat laten ze zien met de bijzondere wachtkamer die in 2010 aan de afdeling Neurologie is gebouwd.
Leeuwenkamp Architecten uit Alkmaar heeft getracht een wachtruimte te ontwikkelen waar de (vroeg)dementerende zich veilig kan voelen. Tijdens het ontwerpen van de ruimte is steeds gedacht vanuit mensen die met geheugen- of oriëntatieproblemen kampen. Er zijn privacyplekken gecreëerd, waar men zich terug kan trekken. Er is een aquarium in de grote tafel aangebracht, die een rustgevende werking zou hebben op de wachtende patiënten. Ook is er aan de digitale informatievoorziening voor patiënt en mantelzorger gedacht. Naast al deze goed bedoelde ontwerpuitingen verdenk ik de architect en het VUmc ook een beetje van het ontwikkelen van een show case. Ze noemen deze wachtkamer zelf namelijk de meest bijzondere van Nederland. Dat ze aandacht trekken met dit ontwerp is een feit, maar heeft het ook daadwerkelijk de gewenste uitwerking op de patiënt?
Om dat te begrijpen en te toetsen zoomen we in op wat er gebeurt in het hoofd van iemand met dementie. De eerste verschijnselen, zoals vergeetachtigheid en geheugenstoornis- sen, worden vaak aan ouderdom gewijd, maar Alzheimer is geen ouderdomsziekte. Alzheimer is een onomkeerbare hersenaandoening met sterk psychiatrische symptomen, zoals gedragsverandering, stemmingswisselingen, moeite met taal en spraak en volledige desoriëntatie als gevolg (zie overzicht stadia). Gedacht vanuit deze gegevens zoomen we verder in op de belevingswereld van een Alzheimerpatiënt. Welke factoren hebben eigenlijk invloed op je gevoel van veiligheid?
“Soms sta je midden in de nacht op. Kleed je je aan. Dan weet je het verschil tussen dag en nacht niet meer.”
Belangrijke uitgangspunten voor het ontwerpen van een omgeving die aansluit op de beleving van dementerenden is de zichtbaarheid van voldoende daglicht en duidelijke herkenbaarheid van de verschillende objecten in de ruimte. Dementerenden hebben vaak moeite met het dagritme en direct zicht op daglicht geeft daarom een stukje houvast. Het belang van de herkenbaarheid van de objecten in de ruimte heeft eigenlijk met twee dingen te maken. Als eerste is de contrastwerking cruciaal. Wanneer een object ‘wegvalt’ in zijn omgeving kan dat erg verwarrend zijn. Ten tweede leven Alzheimerpatiënten steeds meer in het verleden en hun herkenning komt vaak uit hetgeen in de herinnering ligt. Teveel moderne producten kunnen daardoor soms niet goed herkend worden.
Uiteraard is het onmogelijk om één ruimte te ontwikkelen die bij ieders belevingswereld aansluit. Ieder mens heeft verschillende behoeftes, wat misschien nog wel sterker geldt voor de dementerende mens. De wijze waarop de architect het VUmc Alzheimercentrum heeft ontworpen is wat bovenstaande betreft deels geslaagd. Zo zijn de nissen en de andere zitmogelijkheden contrasterend ten opzichte van de omgeving en daarmee goed gekozen. Een deur kan het gevoel van opgesloten zitten oproepen wat betekent dat de open verbinding een goede oplossing is. Daarnaast is in de rest van het centrum veel groen gebruikt. Van groen is be- kend dat het een kalmerende invloed heeft op lichaam en geest en daarmee erg toepasselijk in deze omgeving. Een mooie toevoeging aan deze wachtruimte zou een hoek zijn waar een natuurfilm kan worden gekeken. Natuurreferenties zijn namelijk niet aan tijd of herinnering gebonden. Dat geldt ook voor rustige of klassieke muziek.
“Deuren door. Hoeveel? En al die richtingen, het is om te duizelen.”
Toch zijn er ook een aantal ontwerpkeuzes met minder gevoel voor de gebruiker gemaakt. Doelend op de externe vormgeving van het Alzheimercentrum. Hiervoor is een lotusbloem als uitgangspunt gekozen. Een mooie referentie vanuit het boeddhisme als het sym- bool van ‘verlichting’, maar doet in de praktijk natuurlijk weinig voor het welbehagen van de patiënten. Hiermee is vooral een onderscheidende vorm neergezet die meer inspeelt op de eerder genoemde show case functie van dit gebouw. Zo bewijst de architectuur wederom dat er duidelijk twee lagen zijn waar vanuit gedacht wordt. Enerzijds de esthetiek en ander- zijds het gebruik. Hoe dan ook heeft het VUmc een centrum neergezet wat ruim onder de aandacht wordt gebracht door beide aspecten en is dat niet wat we wilden? Een vernieuwde blik op Alzheimer en het vergroten van de bespreekbaarheid? Ik zeg: het VUmc Alzheimercentrum staat in ieder geval op de kaart.
Leeuwenkamp Architecten uit Alkmaar heeft getracht een wachtruimte te ontwikkelen waar de (vroeg)dementerende zich veilig kan voelen. Tijdens het ontwerpen van de ruimte is steeds gedacht vanuit mensen die met geheugen- of oriëntatieproblemen kampen. Er zijn privacyplekken gecreëerd, waar men zich terug kan trekken. Er is een aquarium in de grote tafel aangebracht, die een rustgevende werking zou hebben op de wachtende patiënten. Ook is er aan de digitale informatievoorziening voor patiënt en mantelzorger gedacht. Naast al deze goed bedoelde ontwerpuitingen verdenk ik de architect en het VUmc ook een beetje van het ontwikkelen van een show case. Ze noemen deze wachtkamer zelf namelijk de meest bijzondere van Nederland. Dat ze aandacht trekken met dit ontwerp is een feit, maar heeft het ook daadwerkelijk de gewenste uitwerking op de patiënt?
Om dat te begrijpen en te toetsen zoomen we in op wat er gebeurt in het hoofd van iemand met dementie. De eerste verschijnselen, zoals vergeetachtigheid en geheugenstoornis- sen, worden vaak aan ouderdom gewijd, maar Alzheimer is geen ouderdomsziekte. Alzheimer is een onomkeerbare hersenaandoening met sterk psychiatrische symptomen, zoals gedragsverandering, stemmingswisselingen, moeite met taal en spraak en volledige desoriëntatie als gevolg (zie overzicht stadia). Gedacht vanuit deze gegevens zoomen we verder in op de belevingswereld van een Alzheimerpatiënt. Welke factoren hebben eigenlijk invloed op je gevoel van veiligheid?
“Soms sta je midden in de nacht op. Kleed je je aan. Dan weet je het verschil tussen dag en nacht niet meer.”
Belangrijke uitgangspunten voor het ontwerpen van een omgeving die aansluit op de beleving van dementerenden is de zichtbaarheid van voldoende daglicht en duidelijke herkenbaarheid van de verschillende objecten in de ruimte. Dementerenden hebben vaak moeite met het dagritme en direct zicht op daglicht geeft daarom een stukje houvast. Het belang van de herkenbaarheid van de objecten in de ruimte heeft eigenlijk met twee dingen te maken. Als eerste is de contrastwerking cruciaal. Wanneer een object ‘wegvalt’ in zijn omgeving kan dat erg verwarrend zijn. Ten tweede leven Alzheimerpatiënten steeds meer in het verleden en hun herkenning komt vaak uit hetgeen in de herinnering ligt. Teveel moderne producten kunnen daardoor soms niet goed herkend worden.
Uiteraard is het onmogelijk om één ruimte te ontwikkelen die bij ieders belevingswereld aansluit. Ieder mens heeft verschillende behoeftes, wat misschien nog wel sterker geldt voor de dementerende mens. De wijze waarop de architect het VUmc Alzheimercentrum heeft ontworpen is wat bovenstaande betreft deels geslaagd. Zo zijn de nissen en de andere zitmogelijkheden contrasterend ten opzichte van de omgeving en daarmee goed gekozen. Een deur kan het gevoel van opgesloten zitten oproepen wat betekent dat de open verbinding een goede oplossing is. Daarnaast is in de rest van het centrum veel groen gebruikt. Van groen is be- kend dat het een kalmerende invloed heeft op lichaam en geest en daarmee erg toepasselijk in deze omgeving. Een mooie toevoeging aan deze wachtruimte zou een hoek zijn waar een natuurfilm kan worden gekeken. Natuurreferenties zijn namelijk niet aan tijd of herinnering gebonden. Dat geldt ook voor rustige of klassieke muziek.
“Deuren door. Hoeveel? En al die richtingen, het is om te duizelen.”
Toch zijn er ook een aantal ontwerpkeuzes met minder gevoel voor de gebruiker gemaakt. Doelend op de externe vormgeving van het Alzheimercentrum. Hiervoor is een lotusbloem als uitgangspunt gekozen. Een mooie referentie vanuit het boeddhisme als het sym- bool van ‘verlichting’, maar doet in de praktijk natuurlijk weinig voor het welbehagen van de patiënten. Hiermee is vooral een onderscheidende vorm neergezet die meer inspeelt op de eerder genoemde show case functie van dit gebouw. Zo bewijst de architectuur wederom dat er duidelijk twee lagen zijn waar vanuit gedacht wordt. Enerzijds de esthetiek en ander- zijds het gebruik. Hoe dan ook heeft het VUmc een centrum neergezet wat ruim onder de aandacht wordt gebracht door beide aspecten en is dat niet wat we wilden? Een vernieuwde blik op Alzheimer en het vergroten van de bespreekbaarheid? Ik zeg: het VUmc Alzheimercentrum staat in ieder geval op de kaart.
Bronvermelding:
• quotes uit: Bernlef (1984). Hersenschimmen. Amsterdam: Querido
• VUmc Alzheimercentrum. Algemene informatie. Geraad- pleegd op 15 november 2011, http://www.alzheimercentrum.nl/vumc-alzheimercentrum
• Leeuwenkamp Architecten, Alzheimercentrum. Geraad- pleegd op 15 november 2011, http://www.leeuwenkamp.nl/
• Omgevingspsycholoog.nl, Hoe ontwerp je een gebouw voor dementie? Geraadpleegd op 24 november 2011, http://www.omgevingspsycholoog.nl/2011/11/hoe- ontwerp-je-een-gebouw-voor-dementie/
• Alzheimer Nederland, wat is dementie. Geraadpleegd op 28 november 2011, http://www.alzheimer- nederland.nl/informatie/wat-is-dementie/dementie.aspx
• Internationale Stichting Alzheimer Onderzoek, De drie stadia van Alzheimer. Geraadpleegd op 28 november 2011, http://youtu.be/md5ad2aTAnc
• Internationale Stichting Alzheimer Onderzoek, De ziekte van Alzheimer. Geraadpleegd op 29 november 2011, http://www.alzheimer.nl/alzheimerinhetkort.html
• quotes uit: Bernlef (1984). Hersenschimmen. Amsterdam: Querido
• VUmc Alzheimercentrum. Algemene informatie. Geraad- pleegd op 15 november 2011, http://www.alzheimercentrum.nl/vumc-alzheimercentrum
• Leeuwenkamp Architecten, Alzheimercentrum. Geraad- pleegd op 15 november 2011, http://www.leeuwenkamp.nl/
• Omgevingspsycholoog.nl, Hoe ontwerp je een gebouw voor dementie? Geraadpleegd op 24 november 2011, http://www.omgevingspsycholoog.nl/2011/11/hoe- ontwerp-je-een-gebouw-voor-dementie/
• Alzheimer Nederland, wat is dementie. Geraadpleegd op 28 november 2011, http://www.alzheimer- nederland.nl/informatie/wat-is-dementie/dementie.aspx
• Internationale Stichting Alzheimer Onderzoek, De drie stadia van Alzheimer. Geraadpleegd op 28 november 2011, http://youtu.be/md5ad2aTAnc
• Internationale Stichting Alzheimer Onderzoek, De ziekte van Alzheimer. Geraadpleegd op 29 november 2011, http://www.alzheimer.nl/alzheimerinhetkort.html
1e stadium
- verlies van contact met de werkelijkheid
- de draad kwijtraken in het leven
- vergeetachtigheid
- verminderd tijdsbesef
- vergeten waar je geweest bent
- verdwaald raken in de realiteit
- steeds meer in het (verre) verleden leven
- zoekende in plaats en tijd
- regie over het eigen leven kwijtraken
- initiatief nemen lukt niet meer
- volledig verpleegbehoeftig en geheel afhankelijk van anderen
- in een rolstoel of bedlegerig
- communicatie alleen mogelijk door lichaamstaal, mimiek, aanraken, licht, geluid en geuren
- contact alleen mogelijk vanuit degene die het contact wil, niet vanuit de dementerende zelf
RSS-feed